Osobista odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (część I)

Artykuł ten rozpoczyna cykl trzech artykułów, których tematem będzie osobista odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. Pierwsza część dotyczyć będzie przesłanek odpowiedzialności oraz jej zakresu. W drugim artykule zostanie przybliżona możliwość zwolnienia się członka zarządu z odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. Z kolei w trzeciej części omówiona zostanie  odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółek w świetle art. 116 Ordynacji podatkowej.

Zasada

Zgodnie z treścią art. 299 k.s.h., w przypadku gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego od lat panuje rozbieżność co do określenia charakteru odpowiedzialności z art. 299 k.s.h., sprowadzająca się do próby odpowiedzi na pytanie, czy odpowiedzialność członków zarządu ma charakter gwarancyjny, czy odszkodowawczy.

Nie jest celem niniejszego artykułu opowiadanie się za jedną z powyższych koncepcji. Istotne jest jednak, iż odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. ma charakter „zastępczy” w stosunku do odpowiedzialności, jaką ponosi spółka za swoje zobowiązania. W sytuacji nieposiadania przez spółkę z o.o. wystarczających środków na spłatę zobowiązań, art. 299 k.s.h. umożliwia wierzycielowi – pod pewnymi warunkami – wystąpienie z roszczeniem wobec członka zarządu.

Rozwiązanie to stanowi wyjątek od zasady, że za zobowiązania spółki kapitałowej, jako osoby prawnej, odpowiada sama spółka. Taka subsydiarna odpowiedzialność członków zarządu jest charakterystyczna dla spółek z o.o. nie tylko w ramach systemu prawa polskiego.

Bezskuteczność egzekucji.

Podstawową przesłanką odpowiedzialności jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki.

Oznacza ona przede wszystkim, że nie doszło do zaspokojenia roszczeń wierzyciela w postępowania wszczętym i prowadzonym według przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym. W praktyce dowodem na bezskuteczność egzekucji jest postanowienie komornika o umorzeniu egzekucji ze względu na jej bezskuteczność.

Ustawa jednak nie nakazuje wykazywania tej przesłanki w formie określonego dokumentu urzędowego. Ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu wskazującego, że spółka nie ma majątku, który pozwalałby na zaspokojenie wierzyciela. W doktrynie panuje zgodność, iż w przypadkach oczywistego braku majątku spółki, wierzyciel nie musi występować z wnioskiem egzekucyjnym. Za wystarczające należy uznać m.in. uzyskanie wykazu wskazującego na nadmiar zobowiązań nad majątkiem dłużnika w postępowaniu o wyjawienie majątku dłużnika, czy też postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania.

Co więcej, mimo literalnego brzmienia tego przepisu, w orzecznictwie dominuje pogląd, iż wierzyciel nie jest zobowiązany do wykazywania, że wykorzystał wszelkie dostępne mu sposoby egzekucji. Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. powstaje już wtedy, gdy egzekucja z określonego majątku dłużnika (spółki) byłaby bezskuteczna, a co za tym idzie, prowadzenie postępowania egzekucyjnego jest bezcelowe.

W jednym z orzeczeń, Sąd Najwyższy stwierdził też, iż bezskuteczność egzekucji należy uznać za stwierdzoną w przypadku wykreślenia spółki z KRS.

Warto podkreślić, iż bezskuteczność ta musi zachować aktualność w dniu wydania orzeczenia przez Sąd. Jeśli po pierwotnym stwierdzeniu bezskutecznej egzekucji okaże się, że wierzyciel może jednak uzyskać zaspokojenie od spółki, należy odmówić mu prawa do żądania zaspokojenia z majątku członków zarządu spółki.

Odpowiedzialność członków zarządu – osobista i solidarna ze spółką.

W przypadku bezskuteczności egzekucji, członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim osobistym majątkiem, teraźniejszym jak i przyszłym.

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. oprócz charakteru osobistego i subsydiarnego, jest również odpowiedzialnością solidarną, co oznacza, że wszyscy odpowiadają za cały dług. Wierzyciel może więc wybrać, z majątku którego lub których członków zarządu, i w jakiej wysokości, dokona zaspokojenia swych roszczeń. Członkom zarządu, których majątek podlega egzekucji, przysługuje w stosunku do pozostałych roszczenie regresowe, co prawo domagania się na drodze sądowej zwrotu poniesionych należności od pozostałych zobowiązanych. Nadto, w przypadku gdy członek zarządu pozostaje w małżeńskiej majątkowej wspólności ustawowej wierzyciele mogą rozciągnąć zakres odpowiedzialności na przedmioty objęte wspólnością ustawową małżeńską.

Za jakie zobowiązania odpowiada członek zarządu.

Co do zasady członek zarządu odpowiada za wszelkie zobowiązania powstałe oraz istniejące od dnia powołania go do organu, aż do dnia, w którym przestanie być członkiem tego organu (odwołanie, rezygnacja, itp.). Mogą być to zobowiązania „zastane” przez członka zarządu w dniu rozpoczęcia pełnienia funkcji. Co do zasady winny być do zobowiązania wymagalne.

Znaczenie ma natomiast istnienie związku korporacyjnego między spółką a jej członkiem zarządu. Nie wystarcza więc faktyczne działanie danej osoby jako członka zarządu. Aby ustalić odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. należy więc potwierdzić, iż zobowiązanie istniało w czasie gdy dana osoba pełniła formalnie funkcję członka zarządu.  Nie ma przy tym znaczenia data zgłoszenia do KRS.

Podsumowanie

Aby powoływać się na odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania zarządzanej spółki z zasady wystarczy, by wierzyciel wykazał istnienie swojego zobowiązania wobec spółki oraz bezskuteczność egzekucji z jej majątku. Swoisty automatyzm odpowiedzialności powoduje, iż art. 299 k.s.h. stanowić może bardzo skuteczny oręż w rękach wierzyciela. Dlatego tak istotne z perspektywy członka zarządu jest umiejętne wykorzystanie sposobów obrony przed roszczeniami wierzycieli. Tej tematyce zostanie poświęcona druga część artykułu. Adw. Krzysztof Kuczyński